Günümüzde gıda kadar önemli bir hal alan süs bitkileri sektörü, insan psikolojisinin ve sağlıklı nesiller yetişmesinin de bir parçası haline gelmiştir. Büyüyen ve gelişen şehirlerde nefes alanları yaratmak ve gelecek nesillere çevre bilincini aşılamak bu sektörün sorumluluklarındandır. Hızla büyüyen ve gelişen şehirlerdeki çevre bilinci, özellikle son yıllarda ülkemizde dış mekân süs bitkileri üretiminin talebini doğrudan arttırmıştır.
Türkiye süs bitkileri sektörü, dış ticaret dengesinde yıllar itibariyle yaşanan dalgalanmalara rağmen, ülkemizin sahip olduğu uygun iklimsel ve topografik koşullar, zengin bitki biyolojik çeşitliliği, pazar ülkelere yakınlığı, ucuz işgücü ve alternatif yenilenebilir enerji kaynakları ile aslında önemli bir avantaja sahiptir. Son yıllarda ihracatın önemli oranda artması, ürün bazında nispeten çeşitlenmeye gidilmesi ve alternatif pazar arayışında yaşanan olumlu gelişmelerle ülkemiz süs bitkileri sektörünün her geçen yıl büyüyen ve büyümeyle birlikte ülke ekonomisine katkısı artan dinamik bir sektör konumuna geldiği gözlemlenmektedir.
Türkiye’nin süs bitkileri sektöründeki öncelikli hedeflerinden birisi; tüketici taleplerini karşılayabilecek iç ve dış pazarda tercih edilebilecek yerli süs bitkileri çeşitlerinin geliştirilmesidir. Diğer bir önemli hedef de süs bitkileri ihracatını 2023 yılında 500 milyon dolar seviyesine çıkartmaktır.
Bu çalışmayla, öncelikli olarak Türkiye ve dünya pazarında yer alabilecek ülkemizde doğal yayılış gösteren Pelemir (Cephalaria Schrad. ex Roem. & Schult.) , Adaçayı (Salvia L.), Karanfil (Dianthus L.) cinslerine ait bazı taksonların dış mekân süs bitkisi olarak kullanımlarına yönelik çeşit ve/veya çeşitlerini geliştirilmesi hedeflenmektedir. Bu bağlamda projenin amaçları şu şekilde sıralanabilir;
• Üretim materyalinde dışa bağımlı olan ülkemize doğal çeşit ve/veya çeşitler kazandırmak.
Başta dış mekân süs bitkileri olmak üzere, süs bitkileri alt sektörünün karşılaştığı en büyük sorun üretim materyalinde dışa bağımlılıktır. Ülkemiz iklimsel avantajları nedeniyle bitki gen kaynakları açısından büyük bir potansiyele sahiptir. Bu zamana kadar ülkemizin, mevcut potansiyeline karşın çok az sayıda bitki türü ıslah edilip, ticari bir ürüne dönüşmüştür. Bu proje kapsamında doğal türlerin doğadan toplanıp, yetiştirilmesinde yirmi yıllık tecrübesi bulunan Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi’nde (NGBB), ülkemizde dış mekân süs bitkisi olmaya aday pelemir, adaçayı ve karanfil taksonlarından çeşit ve/veya çeşitlerin üretim materyali olarak sektöre kazandırılması amaçlanmaktadır.
• Türkiye süs bitkileri sektörüne ekonomik yönden katkı sağlamak.
Peyzaj düzenlemeleri ülkelerin gelişme düzeyi ile orantılı biçimde artış göstermektedir. Dış mekân süs bitkileri ithalatı da buna bağlı olarak sürekli artış eğilimdedir. 2013 yılı istatistiklerine göre Türkiye’de dış mekân süs bitkileri ithalatı 65.739.460 ABD doları, ihracatı ise 32,555.000 ABD doları düzeyinde olup, bu faaliyet alanındaki ithalat, süs bitkileri toplam ithalatının %71,7’ini oluşturmaktadır. Dolayısıyla Türkiye süs bitkileri sektörü dış ticaret açığı veren bir sektör konumundadır. (Karagüzel ve ark., 2015, TÜİK, 2015)
Bu projede ithalatın azaltılmasına katkı sağlamak için öncelikle bölgesel üretim alanlarının nitelikleri dikkate alınarak (İstanbul ve Antalya), uygun standart ve kalitede üretim yapılması hedeflenmiştir. Özellikle dış mekân süs bitkilerinde tüketicinin taleplerinin yoğunlaştığı, floramızda süs bitkisi olma potansiyeli yüksek olan ve Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi’nde de daha önce yetiştirme denemeleri yapılmış karanfil, adaçayı ve pelemir taksonları seçilmiştir. Amaç bu bitkileri sektöre kazandırarak, ürün çeşitliliğini arttırmaktır. Bu projeden elde edilecek verilerle yerli üretimde bu bitkilerin kullanımının özendirilmesi hedeflenmektedir. Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi aynı zamanda bu bitkilerin çeşit ve/veya çeşitlerinin tanıtıldığı bir vitrin olacaktır.
• Türkiye’de dış mekân süs bitkisi olma potansiyeline sahip doğal bitkilerin varlığını ortaya çıkarmak.
Ilıman kuşak içerisinde bulunan Türkiye, sahip olduğu bitki çeşitliliği açısından çevresinde yer alan birçok ülkeden farklı olan özellikleriyle dikkati çeker. Türkiye ‘de doğal yayılış gösteren bitki türlerinin sayısı neredeyse Avrupa kıtasının tamamındaki bitki türlerinin sayısına yakındır. Son yıllarda yapılan çalışmalarda tespit edilen taksonların varlığı ile birlikte Türkiye’nin 3649’u endemik olmak üzere, 11466 bitki taksonuna (tür, alt tür, varyete ve melez taksonlar düzeyinde) sahip olduğu ortaya çıkmıştır (Davis, vd., 1988, Ekim, 2005; Özhatay ve Kültür, 2006, Güner, vd., 2012). Ayrıca Türkiye %35,6’lük endemizm oranı ile endemik tür çeşitliliği açısından da Avrupa’nın en zengin ülkelerinden birisidir (Özhatay, et.al., 2009, Güner, vd., 2012). Türkiye’nin bu özelliği, coğrafi faktörlerin çeşitliliğinden kaynaklanmaktadır. İklim özelliklerinde kısa mesafelerde ortaya çıkan değişiklikler, coğrafik oluşumların morfolojik özelliklerinden kaynaklanan çeşitlilikler, toprak tiplerinin farklılıkları gibi çok sayıda coğrafik faktör, bitki formasyonlarının da farklılaşmasına ve tür çeşitlenmesine yol açmıştır. Tüm bu bilgiler ışığında Türkiye’nin zengin florasındaki süs bitkisi potansiyeline sahip mevcut doğal bitkilere yönelmek ve bunları değerlendirmek doğru bir yaklaşım olarak karşımıza çıkar. Çünkü peyzajda doğal türler ve bunlardan elde edilecek çeşitlerin kullanılmasının, ithalatın azalması yönünden büyük bir ekonomik katkı sağlayacaktır. Dünya üzerinde kullanılan birçok dış mekân süs bitkisinin ana vatanı ve gen merkezi Anadolu’dur. Floramızda yer alan birçok bitki, Avrupa ve Amerika’daki birçok ülkede süs bitkisi olarak kullanılmaktadır. Buna rağmen ülkemizde özellikle yeşil alan uygulamalarında çoğu zaman egzotik (yabancı kökenli) bitkilerin kullanımına karşı eğilim oldukça yüksektir.
Aslında ülkemizin çeşitli iklim bölgelerine göre, farklı kullanımlara uygun zengin bir bitki listesi yapmak mümkündür. Ekolojik koşullar ve bakım şartlarını zorlamadan, peyzaj kullanımı gereken uygulamalarda Türkiye’nin doğal bitkilerini seçmek ve yetiştiriciliği bu yönde geliştirmek gerekmektedir. Bu projede özellikle farklı coğrafik bölgelerde yetişen dış mekân süs bitkisi adayı olan doğal taksonlar seçilmiştir. Yapılacak olan çalışmada aday bitkilerin süs bitkisi olma potansiyelleri bölgelere göre de ayrıca değerlendirilecektir.
• İthal dış mekân süs bitkilerinin kullanımında karşılaşılan sorunların gözlemlenmediği gen havuzları oluşturmak.
Doğal bitki örtüsü, bulunduğu alanlardaki tüm fiziksel ve biyotik faktörlerle karşılıklı ve sürekli bir etkileşim içerisindedir. Doğal bitki örtüsü bir yandan yaşam alanlarındaki diğer canlı ve cansız faktörlerden etkilenirken diğer yandan da onların varlığı ve çeşitliliğini etkileyen en önemli faktörler olarak rol oynamaktadır.Doğal bitkiler bulundukları çevre koşullarına en iyi uyum sağlayan bitki türleridir. Doğal bitkilerin plantasyonu birçok estetik ve fonksiyonel özelliklerinin yanı sıra doğadaki canlı topluluklarının yaşamına önemli katkılar sağlar; toprağın verimliliğini artırır, erozyonu azaltır, daha az gübre, ilaç ve kimyasal maddeye gereksinim duyar ve daha az bakım önemi gerektirir.
Bu proje sonucunda elde edilecek çeşit ve/veya çeşitlerle estetik özelliği olan, ilginç ve nadir görünen çevreyle bağlantılı formlar keşfedilecektir. Çalışma boyunca doğal bitki taksonlarından yararlanılacağı için su kullanımı, pestisit ve gübre kullanımı daha az olan çeşitler piyasaya sürülebilecektir. Aynı zamanda bu çeşitlerin düşük ve uzun vadeli bakım gereksinimlerinin olması bu bitkilerin piyasada kullanılmasında avantaj sağlayacaktır.
Piyasaya sürülecek çeşit ve/veya çeşitlerin gen havuzu, ana vatanı olan gen havuzundan oluşacağı için bitkilerin dayanaklılığı artacak ve daha az iş gücüne gereksinim duyularak yetiştirilmesi sağlanacaktır.